Werkmaterieel op waterstof: heeft het toekomst?

Aannemers die hun werk- en bouwmaterieel willen verduurzamen, kijken al snel naar batterij-elektrische oplossingen. Maar ook waterstof kan een goede optie zijn. Sterker nog: enkele voorlopers experimenteren er al volop mee. Heeft het toekomst?

Tekst: Hidde Middelweerd

Familiebedrijf Jos Scholman uit Nieuwegein is inmiddels bijna 50 jaar actief in de infra- en groensector, telt 300 medewerkers en heeft een jaarlijkse een omzet van 40 tot 50 miljoen euro. Toen het aannemersbedrijf een aantal jaren geleden besloot om met verduurzaming aan de slag te gaan, stond werkmaterieel logischerwijs hoog op de agenda. Het kleine materieel en handgereedschap, van kettingzagen tot bosmaaiers, werd geëlektrificeerd. Maar bij zwaarder materieel werd voor de waterstofroute gekozen.

“We merkten al snel dat onze zwaardere werktuigen minder geschikt waren voor elektrificatie. Je hebt er een forse elektriciteitsaansluiting voor nodig en die is lang niet altijd beschikbaar op de (vaak afgelegen) plekken waar wij ons werk verrichten”, verklaart Dik Raadgever, projectmanager bij Jos Scholman en verantwoordelijk voor de waterstofactiviteiten binnen het bedrijf. “Een kraan op een vaste locatie kan bijvoorbeeld prima op elektriciteit draaien. Maar bij een mobiele kraan, die je overal wilt kunnen inzetten, is dat al snel een lastiger verhaal.”

Trekkers en werkbusjes op waterstof

Jos Scholman koos dus voor waterstof. En dat gaat voortvarend. Het bedrijf beschikt inmiddels over veertien personenauto’s (Hyundai Nexus) die volledig op waterstof rijden en twee mobiele kranen werden recentelijk ook van een brandstofcel voorzien. Eerder dit jaar kocht Jos Scholman daarnaast zeventien werkbusjes met een waterstofaandrijving van Stellantis. Volgend jaar hoopt het bedrijf ook nog eens twee grote vrachtwagens op waterstof aan zijn wagenpark toe te voegen.

Samen met het Britse New Holland ontwikkelde Jos Scholman daarnaast een hybride trekker, uitgerust met een zogeheten dual fuel-systeem. Dit betekent dat de trekker zowel op diesel als waterstof rijdt. “Materieel op waterstof was er in veel gevallen nog niet, dus we zijn zelf aan de slag gegaan”, aldus Raadgever. “De trekkers verkopen we nu ook aan derden, zodat zij hun materieelpark ook kunnen verduurzamen met behulp van waterstof.”

Dankzij het dual fuel-systeem kan tot wel 50 procent van het dieselgebruik van de trekker vervangen worden door waterstof (afhankelijk van het gevraagde vermogen). De CO2-reductie die daarmee gepaard gaat: 35 tot 65 procent ten opzichte van een trekker met Stage 5-dieselmotor. Een mooi resultaat, maar Raadgever noemt de trekker bovenal een transitievoertuig: “Is dit het eindstation? Nee. Maar het is wel een onmisbare stap richting materieel dat wél voor 100 procent op waterstof rijdt.”

Waterstof tanken bij Scholman

Ook buiten de eigen bedrijfsvoering werkt Jos Scholman al jaren hard om de waterstofeconomie in Nieuwegein uit te rollen. In 2019 richtte het HySolar op om daar samen met partner Allied Waters vorm aan te geven. Het doel van Hysolar: groene waterstof produceren en leveren. Het leveren ervan doet Hysolar al sinds 2021, toen het een waterstoftankstation op het terrein van Jos Scholman opende. Daar kunnen gebruikers waterstof tanken op een druk van 350 bar (voor vrachtwagens en bussen) en 700 bar (voor personenauto’s).

“We hebben inmiddels een behoorlijke klandizie voor personenauto’s opgebouwd”, zegt Raadgever. “Maar wat vooralsnog tegenvalt is het zware transport, zoals vrachtwagens en bussen. Enerzijds heeft dat gewoon tijd nodig, zo is het nu eenmaal. Anderzijds hopen we dat de gemeente en provincie binnenkort daad bij woord voegt en investeert in waterstofbussen voor de verduurzaming van het openbaar vervoer. Dat zou ons enorm helpen.”

Zelf groene waterstof produceren

Ook de productie van groene waterstof is inmiddels in een vergevorderd stadium. In het eerste kwartaal van volgend jaar wordt er een elektrolyser geïnstalleerd op het terrein van KWR, pal naast een zonnepanelenveld. Als de zon niet schijnt, gebruikt de elektrolyser groene stroom van het net om waterstof te produceren. De installatie krijgt een capaciteit van 2,5 megawatt, goed voor de productie van 300 ton groene waterstof per jaar. “Het terrein van KWR ligt ongeveer een kilometer van ons waterstoftankstation. De waterstofleidingen tussen die twee worden momenteel aangelegd”, licht Raadgever toe.

De elektrolyser is ook voor de verduurzaming van de eigen bedrijfsvoering belangrijk. De waterstof die Jos Scholman momenteel gebruikt, wordt namelijk geleverd door Air Liquide, een bedrijf dat waterstof maakt met behulp van stroom die deels groen en deels grijs is. Niet ideaal, zegt Raadgever, maar (net als de hybride trekkers) wel een onmisbare stap richting een waterstofmodel dat wél volledig groen is. “Als je de lat in de beginfase meteen heel hoog legt, gebeurt er uiteindelijk niks. Je moet realistisch zijn over wat je op de korte termijn kan bereiken, om vervolgens met kleine stapjes toch een verandering in gang te zetten.”

Vooral elektrisch materieel

Als de elektrolyser eenmaal groene waterstof produceert, heeft Jos Scholman het zowel milieutechnisch als bedrijfseconomisch goed voor elkaar. Het hoeft immers geen (dure) waterstof meer te kopen van een derde partij. Toch is het familiebedrijf vooralsnog één van de weinige aannemers die voor de waterstofroute kiest. Vincent Swinkels, zelfstandig adviseur in de bouw- en infrasector en onderdeel van de werkgroep ‘Buyer Group zero-emissie bouwmaterieel’, illustreert: “De subsidiepot van de Subsidieregeling Schoon en Emissieloos Bouwmaterieel (SSEB) was vorig jaar binnen één dag leeg. Het ging om honderden aanvragen voor de aanschaf van elektrisch materieel. En welgeteld nul aanvragen voor materieel op waterstof.”

Hoe komt dat? Er zijn verschillende (mogelijke) redenen voor, zegt Swinkels. “Ten eerste gaat de ontwikkeling van elektrisch materieel veel sneller dan verwacht. Veel leveranciers komen nu met batterij-elektrische modellen op de markt. Dat is bij waterstof nog niet het geval.” Daarnaast is groene waterstof momenteel beperkt beschikbaar en relatief duur. Zeker in vergelijking met elektriciteit: groene waterstof wordt immers gemaakt met behulp van elektriciteit en dat proces gaat gepaard met energieverlies.

Ook milieutechnisch is de beperkte beschikbaarheid van groene waterstof een probleem, vervolgt Swinkels. Wie nu in elektrisch materieel investeert en uitsluitend groene stroom inkoopt, maakt meteen een flinke verduurzamingsslag. “Maar wie nu waterstof koopt, is in de meeste gevallen aangewezen op waterstof gemaakt van (deels) grijze stroom. Dan is de milieuwinst nihil. Het totaalplaatje van elektrisch materieel is voor de meesten dan toch aantrekkelijker.”

Voordelen van materieel op waterstof

Raadgever beaamt dat waterstof momenteel relatief duur is, al zal het in de toekomst steeds goedkoper worden. “Zeker als we straks zelf waterstof produceren En daarnaast: wat is duur? Wie echt goedkoop uit wilt zijn, koopt uitsluitend tweedehands materieel dat op diesel rijdt. Maar met het oog op klimaatverandering is dat gewoon geen optie meer. Als we willen verduurzamen, moeten we eraan wennen dat we de aankomende jaren iets meer geld opzij moeten zetten voor transport.”

Daarnaast neemt materieel op waterstof wel degelijk voordelen met zich mee. De actieradius is bijvoorbeeld fors hoger dan die van elektrisch materieel. Waterstof bijtanken gaat daarnaast een stuk sneller dan het bijladen van een batterij. Zeker als je, zoals Jos Scholman, over een eigen waterstoftankstation beschikt. En waterstof is op een afgelegen bouwlocatie vaak een stuk beter beschikbaar dan elektriciteit. “Het kan gewoon aangevoerd worden, waardoor het materieel in principe binnen een paar minuten kan bijvullen”, zegt Swinkels. “Dat is een groot voordeel, waarmee je veel tijd (en dus ook geld) bespaart.”

Heeft waterstofmaterieel toekomst?

Swinkels verwacht dan ook dat er een markt zal zijn voor materieel op waterstof, zeker voor zware toepassingen en bouwlocaties zonder oplaadmogelijkheden. Maar of er ooit net zoveel in geïnvesteerd wordt als in elektrisch materieel? “Dat is koffiedik kijken. Wat Jos Scholman doet, is erg interessant en levert op termijn waarschijnlijk kostenvoordelen op. Maar het vraagt wel een forse voorinvestering, daar heeft niet iedereen de middelen voor.”

Volgens Raadgever is waterstof zeker ook interessant als je niet zelf over een elektrolyser en waterstoftankstation beschikt. “Als onze elektrolyser eenmaal operationeel is, kan je groene waterstof tanken bij ons tankstation. Daarnaast kunnen we het in bulk leveren aan derden, naar een waterstofbuffer op hun terrein of direct op de bouwlocatie. Er zijn mogelijkheden genoeg.”